egocentrisch of narcist

Als zoon kijk je naar je vader door een gekleurde bril. Niet altijd dezelfde kleur bril, maar wel eigenlijk altijd gekleurd. Zo duurde het heel lang voor ik de conclusie van hoarding trekken kon. De psycholoog van de overkant die ik sprak omdat er op gezette tijden een alarm in of bij het huis afging, merkte daarbij al op dat relaties vader-zoon altijd gecompliceerd zijn. Ik ben zelf geen psychiater of psycholoog, maar kan misschien wel middels de nodige publicaties met een beetje een niet-zoon blik kijken naar mijn vader. Wat ook helpt is dat de karaktertrekjes van Pa sinds zijn herseninfarcten steeds duidelijker en opener liggen. Hij lijkt niet meer full-time zijn charmes aan te kunnen spreken en zijn afkeer voor alles (of iedereen eigenlijk) wat een beetje anders is te verbergen. En tot slot neem ik elke keer dat ik zijn huis aan de van Doornincklaan opruim weer een beetje meer afstand van hem door de zaken die ik ontdek of aantref. En kijk dan ook met een beetje meer afstand naar hem en zijn eigenaardigheden. Eén van mijn zussen wil dat niet doen. Ze begrijpt wel mijn manier van kijken en mijn gevormde mening, maar kijkt zelf liever niet op dezelfde manier. "Dan kan ik niet meer voor hem zorgen". En dat begrijp ik dan ook wel weer. Maar ondertussen hebben meerdere kinderen al afstand van hem genomen. 

Maar is ie nou gewoon alleen maar egocentrisch of huist er een narcist in hem. Een vraag die mij bezig houdt. Niet om daar nou wat mee te doen naar hem toe, maar om er zelf wat van te leren. Welke karaktertrekjes herken ik in hem? Wat vind ik in mijzelf niet leuk? Ik kan er nog wel wat aan doen. Een vergelijkbare situatie creëren tussen mij en mijn geliefden zou ik op termijn toch echt niet willen. En kan je er wat aan doen als je zo bent en kan je er wat tegen doen?

Wat is dan precies een narcist. Dat blijkt goed gedocumenteerd te zijn. 

Laat ik eerst eens mijn vader tegen het licht van de genoemde kenmerken houden. 

Eerst maar "overdreven zelfwaardering". Dat op zich lijkt mij niet zo bijzonder. Er lopen wel meer mensen in mijn directe omgeving die zichzelf bijzonder vinden. Sterker nog, de mensen die zichzelf als 13 in een dozijn betitelen zijn eigenlijk niet zo interessant. Maar op mijn vader is dit zeker wel van toepassing. En met de nadruk dan dat op het aan anderen laten merken ervan. 

Dan dat tweede punt, "bewonderd willen worden". Zeker omdat hij zichzelf bijzonderder vindt dan alle anderen wil hij dat ook door zijn kinderen bevestigd zien, bewonderd worden, op een voetstuk staan, naar opgekeken worden. Niet dat hij daar letterlijk om vraagt, maar zo komt het na jaren anders gezien te hebben, en hem inderdaad op een voetstuk gezet te hebben, wel over. Of is toch misschien zo dat hij juist door zijn kinderen op dat voetstuk is gezet? 

"Gebrek aan inlevingsvermogen". Het gebrek aan empathie is wel zonneklaar. Ik ervaar geen enkele belangstelling van zijn kant voor mij, mijn gezin of ons leven. Delen van materialistische zaken is er ook niet van zijn kant, getuige de enorme voorraden van van alles in zijn huis. Ook van mentale of emotionele zaken maakt hij ons geen deelgenoot, noch van enige andere blijken van belangstelling van ons reilen en zeilen. Een uitzondering daarop is het volgen van een reis van zijn kinderen, Ook in het pre-internet tijdperk volgde hij op kaarten, atlassen of anderszins waar zijn kinderen heen gingen. Later, toen internet dat prima faciliteerde, volgde hij iedere reiziger van dag tot dag. Mijn eigen fietsreis naar de Noordkaap was voor hem een heerlijke bezigheid om te volgen. Maar mijn gevoel zegt dat hij dat niet zozeer deed om ons te laten zien dat hij ons met belangstelling volgde, maar dat hij veel meer zijn eigen gebrek aan reizen daarmee wat compenseerde.

Alle drie de voornaamste narcistische persoonlijkheidsstoornissen kan ik dus stellig aanvinken. Allemaal van toepassing. Maakt hem dat dan een narcist? Andere literatuur beschrijft dat het gezond is en normaal om in meer of mindere mate narcistische kenmerken te hebben. Maar als alle vakjes kunnen worden aangevinkt dan wordt het al gauw een narcistische persoonlijkheidsstoornis. En tja, met een stoornis wordt het al gauw heftiger. En dan al helemaal als iemand niet wil toegeven een stoornis te hebben is behandeling of zelfs in hanteerbare sporen leiden moeilijk of onmogelijk. En laat dat niet zelf willen zien dat je een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebt nou net ook één van de bijzondere kenmerken te zijn die bij dit ziektebeeld passen. 

Als ik mijn eigen persoonlijkheidskenmerken eens tegen deze drie kenmerken afzet? Ik vermoed dat iedereen wel in meer of mindere mate blijken geeft van deze drie benoemde kenmerken. Ik betrap mij er zelf wel eens op dat ik heel veel andere mensen wegzet als niet bijzonder, dom, onderontwikkeld, enz. Maakt dat dan dat ik mijzelf overdreven waardeer of bijzonderder vind dan anderen? Alleen dat derde kenmerk, dat voelt dan veel meer aan als een keihard beoordelingskenmerk. En ja, bij mijn vader ontbreekt elk spoortje van inlevingsvermogen, interesse in anderen of belangstelling voor het reilen en zeilen van zelfs zijn kinderen. Dus als narcisme alleen kan worden vastgesteld bij het kunnen aanvinken van alle drie de kenmerken kan mijn vader zeker als zodanig worden gekenmerkt en ontspring ik zelf die dans. 

Dan toch nog even die andere persoonlijkheidsstoornis kenmerken die opgesomd worden. 

"Gespeeld charmant zijn". Dit is zeker van hem op toepassing. Iedereen waar hij iets van wil en die hem voor het eerst ontmoet benadrukt hoe prettig hij overkomt. Charmant is niet zelden de gebruikte term. En gespeeld is het zeker. Bij zijn eerste kennismakingsbezoek aan het verzorgingshuis was hij zeer charmant, prettig, belangstellend, en dat hielp zeker bij het bovenaan de wachtlijst komen. Maar als ik nu het personeel daar vraag hoe zij hem ervaren ligt dat totaal anders. Al nemen sommigen hem dat niet kwalijk omdat hij nou eenmaal zo visueel en auditief gehandicapt is. Maar het charmante en belangstellende is er wel helemaal vanaf. Hij laat zich nooit ergens anders zien dan op het balkon voor een sigaartje of op zijn kamer. Nog nooit in al die tijd dat hij er woont is hij in de eetzaal, conversatiezaal, winkel of zelfs de zusterpost geweest. 

"Verslaafd aan aandacht", dat kan ik niet van hem zeggen. En als dat wel zo mocht zijn, dan laat hij dat zeker niet blijken. 

"Hooghartig naar anderen", hij vindt zichzelf wel de koning, Maar niet met een kin omhoog. Hij vindt wel dat alles in het teken moet staan om hem van dienst te zijn. Zelfs naar ons toe beveelt hij in plaats van vragen iets op te knappen. Hoewel bevelen, zo komt het over. Hij appt bijvoorbeeld dat zijn gehoorapparaat stuk is en voegt daar geen vraag aan toe om actie te nemen. Hij gaat ervan nature van uit dat alleen zo'n opmerking al voldoende is om iemand van ons in beweging te zetten. En bij sommigen lukt dat nog steeds dus. Ook zijn extreme mening over allochtonen schaar ik maar onder dit kenmerk. Een mening zeker gevoed door het dagelijks lezen van de Telegraaf. Een Turk mocht zijn huis niet kopen, want "die hebben al hun geld verdient met drugs". Zijn afkeer voor thuiszorg medewerkers met een hoofddoekje. Past voor mij allemaal onder het kopje hooghartig, ja zelf racistisch. 

"Gebrek aan emoties". Kun je dat aan iemands buitenkant zien? Dat schrijf ik omdat je aan mijn vaders buitkant nooit enige emotie kunt ontdekken. Of, in dat uitzonderlijke geval dat hij iets daarvan toont, past het dan in een gespeeld charme offensief? En als hij geen emotie toont, is die er dan ook niet of verbergt hij die omdat hij nou eenmaal zichzelf de koning vindt? 

"Macht willen hebben", "extreem jaloers zijn", deze kenmerken zie ik niet, of niet meer eigenlijk. Had hij dat wel in zijn werkende leven? Is zijn karakter zo ontwikkeld omdat hij jaloers was op zijn oudste broer (mama's kindje) en/of zijn jongste broer (papa's kindje)? 

Voor ik het laatste genoemde kenmerk, "Egoïstisch en egocentrisch", bekijk eerst nog wat andere eigenschappen die andere psychologische artikelen toeschrijven aan narcisme, of eigenlijk een narcistische persoonlijkheidsstoornis. 

Manipulatie, door halve waarheden, hele leugens en soms doodgewoon niets te zeggen. Ik denk dan aan de nodige incidenten rondom zijn huis in de afgelopen jaren. Dan was er weer iets technisch mis en wist hij heel goed wat er mis was, hoe het kwam en waar hij zelf de oorzaak van was en waarvan niet. Hooguit alleen dat laatste vertelde hij dan, verzweeg belangrijke details die een snelle oplossing in de weg zaten of die hem zelf in een kwaad daglicht konden zetten. 

Kopiëren maar het zich vervolgens toe-eigenen van goede vondsten, ideeën, aankopen, enzovoort. Voorbeelden daarvan zijn er te over. Alleen al op autogebied kopieerde hij de zeer goede ervaringen van anderen. En eigende hij zichzelf meteen maar de originele gedachte toe dat type of merk gevonden te hebben. Voorbeelden? Mehari, DS, Peugeot cabrio. Niet auto voorbeelden? Digitaal fotograferen, fotograferen sowieso. Zijn neef Ernst is zijn werkende leven lang professioneel fotograaf geweest bij de VARA maar hij beweerde altijd dat ze samen de eerste cursus hadden gevolgd en had hij de gemeentelijke wedstrijd gewonnen. Iets waarvan ik niets terug gevonden heb, ondanks dat hij volgens mij alles bewaarde. En dan maar meteen tientallen cameraatjes aanschaffen. Analoog en digitaal. Alsof je de beste fotograaf bent als je de meeste camera’s hebt. Hij had in ieder geval wel de meeste foto’s. Die hij nooit liet zien trouwens. Begrijpelijk want qua compositie waren die eigenlijk allemaal verschrikkelijk. Halve hoofden, ontbrekende horizonten, scheef, totaal geen oog had hij voor compositie.  Misschien besefte hij dat ook wel en was dat de reden dat hij zijn foto’s nooit deelde. 

In nog een ander artikel over het narcistische persoonlijkheidsstoornis kwam ik tegen dat kenmerkend is het ontkennen van de stoornis en het zich niet herkennen in beschrijvende kenmerken. Ofwel een totaal gebrek aan zelfreflectie. Tja, ook weer zo'n aspect waar ik mijn vader in herken. Dat totale gebrek aan zelfreflectie. Nog los van het toegeven dat er iets mis is met hem, laat staan het monster in de bek kijken en behandeling toestaan. Waarmee meteen maar aangegeven kan worden dat ook wij niets aan zijn situatie hadden kunnen doen of voorkomen. En dan moet ik meteen denken aan wat mijn zwager uit Nieuw Zeeland ons verweet toen hij en mijn zus een keer even kort overkwamen toen wij al een paar maanden bezig waren zijn huis leeg te halen. "Hoe hebben jullie het zover kunnen laten komen!" Hadden wij het überhaupt kunnen voorkomen, zelfs als we het ons hadden gerealiseerd? Nee dus. Hij had het ons nooit toegestaan.

En dan het laatste kenmerk genoemd in het lijstje. "Egoïstisch en egocentrisch". Ik zou zeggen lees alle andere posts in dit blog. Een volmondig JA. Dit blijkt dus een kenmerk van narcisme te zijn, en daarmee de vraag in de titel van deze post te beantwoorden. Geen narcisme zonder egocentriciteit, maar een egoïst hoeft nog geen narcist te zijn. Met betrekking tot mijn vader lijkt mij de conclusie nu zonneklaar. Narcisme, en wel verborgen narcisme eerder dan openlijk narcisme. Hetgeen meteen verklaart waarom het mij pas na heel veel jaren duidelijk is geworden.